25-03-21
“25η Μαρτίου”: 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821
Μήνυμα της Υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων Νίκης Κεραμέως
Η φετινή 200ή επέτειος από την Επανάσταση του 1821 αποτελεί ένα σπουδαίο ορόσημο για να γνωρίσουμε βαθύτερα την πολυδιάστατη και συναρπαστική της ιστορία, τους πρωταγωνιστές της και τα οράματά τους, όλα εκείνα τα γεγονότα που οδήγησαν στην οικοδόμηση μίας ελεύθερης, σύγχρονης και δημοκρατικής χώρας.
Πρόκειται, πρωτίστως, για τον αγώνα της εθνικής απελευθέρωσης από τον οθωμανικό ζυγό ενός λαού που μάχεται για τη δημιουργία ανεξάρτητου κράτους, στο όνομα μιας διακριτής εθνικής ταυτότητας.
Αλλά και για έναν αγώνα που υπερασπίζεται δημοκρατικές και φιλελεύθερες αξίες. Στα Συντάγματα της Επανάστασης αποτυπώνεται ξεκάθαρα η έγνοια και μέριμνα των αγωνιστών του ’21 για τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα και τις πολιτικές ελευθερίες. Γι’ αυτό και τα Συντάγματα της Ελληνικής Επανάστασης θεωρούνται από τα πιο φιλελεύθερα της εποχής, αποτελώντας σαφή απόδειξη μιας κοινωνίας που, μαζί με την ελευθερία, διεκδικεί κι ένα σύγχρονο κράτος δικαίου.
Συνιστά όμως και μια επανάσταση με ευρωπαϊκή διάσταση. Δεν αποτελεί δηλαδή απλώς μια τοπική εξέγερση στο εσωτερικό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπως πολλές άλλες στο παρελθόν, αλλά εξελίσσεται γρήγορα σε ένα μείζονος ενδιαφέροντος γεγονός που εμπλέκει άμεσα τις Μεγάλες Δυνάμεις διπλωματικά, οικονομικά και στρατιωτικά. Ένα πρωτόγνωρο και επιτυχημένο εν τέλει εγχείρημα, που ενισχύει την άνοδο των εθνικών κρατών στην Ευρώπη. Οι επαναστατημένοι Έλληνες επιτυγχάνουν έτσι την αναγνώριση του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους το 1830.
Η ιστορία της Επανάστασης περιλαμβάνει πάμπολλα ηρωικά γεγονότα αυταπάρνησης και ανιδιοτελούς φιλοπατρίας, ιδίως αν σκεφτεί κανείς ότι οι επαναστατημένοι πληθυσμοί, που είχαν απέναντί τους μια ολόκληρη αυτοκρατορία με στρατιωτική υπεροχή, ήταν πολύ λιγότεροι, με περιορισμένη στρατιωτική οργάνωση και με πενιχρά υλικά μέσα σε σχέση με το μέγεθος του εγχειρήματος. Περιλαμβάνει, παράλληλα, και εσωτερικές διενέξεις και διχασμούς. Αναμφίβολα, όμως, η Επανάσταση του 1821 συνιστά μια ιστορία επιτυχίας που συνεχίζεται έως και σήμερα με οδηγό τις αξίες που πρώτοι οραματίστηκαν και διεκδίκησαν οι τολμηροί μας πρόγονοι: της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της κοινωνικής δικαιοσύνης, της πίστης στην ατομική προκοπή και στη συλλογική πρόοδο.
Σήμερα, εμείς οι Έλληνες, σε καιρούς με μεγάλες αν και πολύ διαφορετικές δυσκολίες, διαθέτουμε την ωριμότητα να διδαχθούμε από το παρελθόν, αλλά και την αυτοπεποίθηση να αναμετρηθούμε με τις προκλήσεις του μέλλοντος. Και εμπνεόμαστε και αντλούμε δύναμη από το μεγαλειώδες παράδειγμα της Επανάστασης του 1821 που οδήγησε στη δημιουργία του ανεξάρτητου και σύγχρονου ελληνικού κράτους, το οποίο εδραίωσε γρήγορα τον κοινοβουλευτισμό, μεγάλωσε εδαφικά και αναπτύχθηκε οικονομικά, καταφέρνοντας τελικά να ενταχθεί στα πιο προηγμένα και δημοκρατικά κράτη του κόσμου.
25 Μαρτίου 2021 : 200 χρόνια ιστορίας και αλήθειας
«Στο χώμα τούτο πάντα ανθούνε κι έχουν αθάνατη ζωή και μας θαμπώνουν, μας μεθούνε νεράιδες, ήρωες, θεοί» (Κ. Παλαμάς)
Είχε σημάνει πλέον η ώρα να γραφεί η Ιστορία. Είχε έλθει πια το πλήρωμα του χρόνου. Από την πρώτη εξέγερση των Ελλήνων κατά των Τούρκων στη Μάνη, μέχρι τα Ορλωφικά του 1770 με τη γνωστή τραγική τους κατάληξη και την τελευταία επαναστατική απόπειρα του 1808, η μοίρα ενός ολόκληρου έθνους γραφόταν με καριοφίλια, πιστόλες και γιαταγάνια, βόλι το βόλι, σελίδα τη σελίδα. Μια χούφτα Έλληνες. Πεινασμένοι, ρακένδυτοι, άοπλοι, ανοργάνωτοι. Δεν γεμίζουν τα όπλα τους παρά μόνο με τα βόλια της ψυχής τους: τη λαχτάρα για τη λευτεριά, την πίστη στο Θεό, την ελπίδα να αναγεννηθούν από τις στάχτες τους, την αγάπη για την πατρίδα, την προσδοκία να οργανώσουν ένα ρημαγμένο έθνος σε συγκροτημένο κράτος, να σηκωθούν λίγο ψηλότερα, να σκορπίσουν φως και αθάνατο νερό… ξανά.
Στην αρχή ο νους αντιστέκεται σθεναρά. Η λογική αντιτάσσει επιχειρήματα. Είναι αποκοτιά να τα βάλεις με την «τρόικα» της εποχής, Ρωσία, Αυστρία, Πρωσία και λίγο αργότερα Γαλλία. Δεν συγχωρούν οι Μεγάλες Δυνάμεις τέτοιο θράσος. Το παιγνίδι έχει ενδιαφέρον εφόσον παίζεται με «γνωστούς» και «οικείους» όρους. Η πραγματικότητα επομένως διαψεύδει όνειρα. Χαλκεύει επιθυμίες. Ανακαλύπτει εμπόδια και παγίδες. Όμως η απόφαση είναι ήδη ειλημμένη. Είναι απόφαση καρδιάς πια. Μιας καρδιάς που φλεγόταν χρόνια ολόκληρα από τη λάβα της λευτεριάς. Ποιος μπορούσε να σταματήσει ένα ηφαίστειο που είχε ήδη αρχίσει να δονείται επικίνδυνα; «Σώπα, όπου να΄ ναι σημαίνουν οι καμπάνες»! Και η επανάσταση ξεσπά. Και ένας βασανισμένος λαός ξαναγράφει σελίδες δόξας. Ξεσηκώνει, εμπνέει, αναγεννά ελπίδες, ανατρέπει ένα καλά δομημένο status quo. Για άλλη μια φορά ο Δαβίδ αναμετριέται με τον Γολιάθ. Και στέφεται για άλλη μια φορά νικητής. «Τιμή σ΄εκείνους που στη ζωή τους όρισαν και φυλάττουν Θερμοπύλες».
Σε όλους αυτούς που αγωνίστηκαν στα μαρμαρένια αλώνια και άλλαξαν τον ρου των πραγμάτων και της ιστορίας, όχι μόνο της πατρίδας μας, αλλά και ολόκληρης της Ευρώπης, κλίνουμε ευλαβικά το γόνατο. Καραϊσκάκης, Κολοκοτρώνης, Διάκος, Ανδρούτσος, Νικηταράς, Παπαφλέσσας, Μπότσαρης, Κανάρης, Μπουμπουλίνα, ελάχιστοι μόνο από εκείνους τους ωραίους, τους ήρωες που πολεμούσαν σαν Έλληνες. Σαν ένα σώμα. Σαν μία ψυχή.
Ενωμένοι, μέχρι ο κίνδυνος να πέσει σε ύπνο βαθύ…
Ιστορία όμως σημαίνει αλήθεια. Οφείλουμε συνεπώς να είμαστε ρεαλιστές και να κοιτάμε αυτή την αλήθεια κατάματα. Να την αντιμετωπίζουμε με παρρησία. Γιατί η ιστορία διδάσκει. Γιατί η αλήθεια διδάσκει. Κι ας πονάει καμιά φορά. Τούτες οι μέρες δεν είναι απλώς μέρες μνήμης. Είναι και μέρες περισυλλογής, εθνικής αυτογνωσίας και ενδοσκόπησης. Δοξάσαμε, ναι, τον Καραϊσκάκη, αλλά τον κυνηγήσαμε. Δοξάσαμε τον Κολοκοτρώνη, αλλά τον φυλακίσαμε. Δοξάσαμε τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, αλλά τον εξοντώσαμε. Δοξάσαμε τον Νικηταρά, αλλά τον εξευτελίσαμε. Δοξάσαμε τη Μαντώ Μαυρογένους, αλλά την ειρωνευτήκαμε. Κάποιοι, όχι όλοι. Γιατί κάθε λαός έχει το σαράκι του. Και το δικό μας σαράκι λέγεται διχόνοια. Και το σέρνουμε μέσα μας. ‘Ισως από κείνη την καταραμένη διαμάχη ανάμεσα στον Αχιλλέα και τον Αγαμέμνονα. Ποιος ξέρει; Το παιγνίδι της εξουσίας θέλει γερούς παίχτες. Και γερά νεύρα. Όμως το σύνολο σχεδόν αυτού του λαού που μπορεί να έχει τα ελαττώματα και τις αδυναμίες του, έχει αποδείξει πως στα δύσκολα λειτουργεί σαν ένα σώμα και στα ριψοκίνδυνα αντιδρά σαν μία ψυχή. Γιατί αυτό το «ατίθασο» και «απείθαρχο» και «ιδιόρρυθμο» DNA διαθέτει κάτι, έστω τόσο δα, από την παλικαριά του Λεωνίδα, την ευφυϊα του Μιλτιάδη, την κρίση του Αριστείδη, την τόλμη του Μεγα Αλέξανδρου, την ψυχή και το ήθος του τελευταίου Αυτοκράτορα. Όταν ο λόγος επικοινωνεί ιδέες και ιδεώδη, όταν η θρησκευτική πίστη εμπνέει, όταν το ήθος ξεσηκώνει, όταν το αίμα κυλά στις φλέβες μπολιασμένο με μια παγκόσμιας αναγνώρισης ιστορική παρακαταθήκη, δεν έχεις πολλές επιλογές. Ή γράφεις ιστορία ή τη σβήνεις από τις σελίδες της κληρονομιάς σου. «Ή ταν ή επί τας». «Θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία». Και η ιστορία γράφεται συχνά από εκείνους που ο κόσμος νόμιζε τρελούς.
Ανεκτίμητη ασφαλώς και η συμβολή των ξένων, των φιλελλήνων. Λόρδος Βύρωνας, Τζωρτζ Κάνιγκ, Ιάκωβος Μάγερ, Φρανσουά ντε Σατωμπριάν, Βίκτωρ Ουγκώ, Μορίς Περζά παθιάζονται, εμπνέονται από το «ελληνικό θαύμα», καταθέτουν την ψυχή τους και τη ζωή τους ακόμη, σε έναν αγώνα που στο ξέσπασμά του φαινόταν το πιο αφύσικο και αλλόκοτο πράγμα του «πολιτισμένου» κόσμου. Και ο αγώνας πετυχαίνει το ιερό του χρέος. Και τούτος ο λαός κερδίζει την ελευθερία και την ανεξαρτησία του και από τότε προσπαθεί να σταθεί στα πόδια του με αξιοπρέπεια και περηφάνια, αναζητώντας λίγη από την αίγλη αλλοτινών εποχών… Γιατί οι δάφνες μαραίνονται, αν στις παλιές δεν προσθέσουμε νέες.
Σήμερα, διακόσια χρόνια μετά, ελεύθεροι πια, ελπίζουμε το παθήματα του παρελθόντος να γίνονται μαθήματα του παρόντος και του μέλλοντος. Η τύχη, η μοίρα, το Υπέρτατο, μάς έχουν κληροδοτήσει έναν τόπο ευλογημένο που έχει όμως αναλάβει ένα χρέος βαρύ: όντες ακρίτες, εξακολουθούμε να φυλάττουμε τις Θερμοπύλες της ευρωπαϊκής μας πια οικογένειας. «Ακρίτα στης Ευρώπης τους πυλώνες η Μοίρα σ’ έχει τάξει, Μάννα Ελλάδα, τη λευτεριά να διαφεντεύεις στους αιώνες», αναφωνεί ο ποιητής. Βαρύ χρέος. Βαριά τιμή. Βαριά ευθύνη. Η ιστορία μάς δίδαξε πολλά. Κι εμείς οφείλουμε αυτά τα διδάγματα, φωτεινές και σκοτεινές πλευρές, να τα προσεγγίζουμε με τρυφερότητα και αλήθεια. Για να εξακολουθούμε να κοιτάμε το μέλλον χωρίς συμπλέγματα, παρά μόνο «με λογισμό και μ΄όνειρο». Γιατί, τι θέλει τούτος ο τόπος για να κρατηθεί ζωντανός; «Μια ελιά, ένα αμπέλι, ένα καράβι…»
Α ναι, και μια χούφτα «τρελών» που τολμούν να τα βάζουν με τους «λογικούς» και να κοιτούν τον ήλιο κατάματα…
Γεωργία Γιώτα, φιλόλογος
